Wie is er nou eigenlijk ziek?

Kent u het verhaal van de Chinese dokter? In het oude China werd een arts betaald door zijn patiënten zolang zijn patiënten gezond waren. Hoe gezonder de patiënten, hoe meer de arts verdiende. Mooie gedachte, alles uit de kast halen om mensen gezond te houden. Ik neem aan dat die arts er ook alles aan deed om mensen tot gezond gedrag aan te zetten.

Fatsoen of schade

Vergelijk dit met ziek zijn in onze maatschappij. Wat is ziekte? Is dat het domein van het maatschappelijk fatsoen, denkend en handelend vanuit ‘iedereen hoort erbij’ en ‘ziek zijn is geen keuze’. Of is privatiseren de keuze, laat het over aan de markt, waardoor handelen een financiële impuls heeft. Ziek zijn kost vooral geld en het systeem stuurt op efficiency en… straffen.

Financiële prikkels

Impliciet, fundamenteler, is er nu een keuze gemaakt. We realiseren ons dat niet elke dag, maar ‘ziek of niet ziek’ is verworden tot een financieel verhaal. Niet omdat die werkgever of de werknemer dat wil, maar omdat de wetgeving zo in elkaar zit.
Er zit dus een fundamentele tegenstelling in hoe wij maatschappelijk gesproken met ziekte omgaan. Soms heel individueel, ’inclusief’, als je ziek wordt, dan is dat jouw schuld en probleem.
Aan de andere kant wat dan solidair heet: we delen gezamenlijk de lasten. Ook mag je van alles stimuleren zoals stoppen met roken/drinken enz., maar je mag als werkgever niet ‘ingrijpen’, ook niet als collega en ook niet als familielid… Ik vind dat vreemd, en begrijpelijk tegelijkertijd. Ik wil best, heel graag zelfs solidair zijn, en tegelijk niet een blanco cheque voor de kosten. Dan moeten we het best nog over veel hebben. Liever dat dan het weer compromisachtig knutselen!

Wetgeving

Het huidige verhaal over ziekte zijn, is – zo lang je nog geen recht hebt op AOW – een probleem van individuele werkgevers en het UWV. Werkgeverschap is óók het risico op je nemen dat werknemers ziek worden. Tegelijkertijd heb je als werkgever maar beperkte invloed op dat ziek worden. Veroudering, genen en leefstijl doen hun ding. Uiteraard zijn er ook werkomstandigheden waardoor mensen ziek worden. Werkgevers mogen gezond gedrag stimuleren, maar (officieel) niet reguleren.

WIA

Na 2 jaar pogingen om een zieke weer te re-integreren, is de volgende stap in aanmerking komen voor een WIA-uitkering. Deze WIA volgde in 2005 ‘de WAO’ op. WIA maakt onderscheid tussen ‘echt niet meer kunnen werken’ (IVA) en ‘aan het werk met ‘rest’-capaciteit’ (WGA). De wet werd geframed met slogans als ‘werken loont’ en (vanaf nu) de nadruk op ‘arbeidsgeschiktheid’. Overigens was vanaf dag één helder dat de WGA meerverdieners voortrok. Als je je keuring startte met een te laag salaris voordat je ziek (arbeidsongeschikt) werd, was de kans groter dat je geen WGA-uitkering zou krijgen en krijgt.

OCTAS

Ook de WIA doet dus niet wat hij moet doen. De Onafhankelijke Commissie Arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS) heeft nu drie varianten onderzocht:

1. Huidige stelsel beter maken, onder andere door (1) de arbeidsongeschiktheidsdrempel te verlagen naar 25% en door (2) de drie regelingen terug te brengen naar één, en verzekeringsartsen gaan niet alleen meer af op oordeel bedrijfsarts, maar ook specialisten en de zieke zelf krijgen invloed.
2. Werk staat voorop: na de wachttijd van 2 jaar (Poortwachter) krijgen mensen 3 tot 5 jaar een re-integratie uitkering. Meer tijd dus voordat iemand het label ‘arbeidsongeschikt’ krijgt. Alleen mensen die echt niet kunnen re-integreren krijgen een arbeidsongeschiktheidsuitkering.
3. Basis voor werkenden: één gelijke regeling voor alle werkenden, ook ZZP’ers dus. Een basisverzekering voor ziekte en arbeidsongeschiktheid.

Fatsoen op herhaling

De commissievoorzitter pleit voor versimpeling… door uit te gaan van het perspectief van mensen. Niet over mensen heen regelen, maar met mensen in gesprek gaan. Ik kies de variant die het meest recht doet aan ‘fatsoen’? Ooit waren we een land waar ‘behandel je naaste zoals jezelf behandeld wilt worden’ tot het gedachtenGOED behoorde. Deze ‘technische’ en te weinig fundamentele compromissen gaan niet helpen vrees ik. Dus op naar de volgende herziening, en de volgende, en de volgende…

Twee jaar

Nee, de OR gaat niet over verandering van wetgeving. Edoch je kunt van je zieke collega’s wel meer maken dan in getallen vertaalde ziekteverzuimpercentages. Of in ziekteverzuimprotocollen die vooral de nadruk leggen op het afstraffen van ziek zijn. Of er tegenin gaan dat ziek zijn een keuze is.

Laat zien dat verantwoordelijkheid nemen voor gezondheid meer is dan checken of er beleid is.

Vaak lijkt het er op dat medewerkers pas echt aandacht krijgen als ze ‘ziek’ zijn. Dat wringt bij mij fundamenteel. Mensen gedijen bij goede aandacht, gezond of ziek. Welzijn is meer dan wel, dan niet financiële schade voor werkgever en werknemer. Er is nog wel even werk aan de winkel!

Henny Dijkstra